Funkcjonowanie układu hormonalnego w pigułce
Aby przekonać się jak bardzo ważna jest redukcja stresu psychicznego w codziennym życiu, aby wyregulować własne hormony, trzeba przynajmniej w ogólny sposób zrozumieć funkcjonowanie układu hormonalnego. Na jego pracę mają ogromny wpływ nasze emocje i stresy psychiczne, ponieważ jest on zawiadywany przez mózg. Wiele organów produkujących hormony (tzw. gruczołów dokrewnych) jest ze sobą ściśle powiązanych.
Ta podstawowa wiedza pozwoli lepiej zrozumieć, na czym polega proponowana przez medycynę konwencjonalną terapia i ułatwi komunikację z lekarzem. Postaram się w bardzo uproszczony sposób to wyjaśnić.
Układ hormonalny (endokrynny, dokrewny) jest sterowany przez tak zwaną oś podwzgórze – przysadka. Te dwa organy znajdują się w mózgu. Z uwagi na fakt, że hormony są sterowane przez mózg powstała nazwa jeszcze lepiej oddająca rzeczywistość – układ neuroendokrynny. Podwzgórze ma funkcję kontrolującą pracę układu hormonalnego (zwanym także układem dokrewnym, wewnątrzwydzielniczym, endokrynnym). Odpowiada ono za równowagę i harmonię całego organizmu, odgrywa ważną rolę w komunikacji pomiędzy układem nerwowym zależnym od naszej woli (somatycznym) i niezależnym od naszej woli (autonomicznym) a układem dokrewnym. Dlatego dobre funkcjonowanie układu hormonalnego może być przywrócone dzięki pracy nad naszymi negatywnymi emocjami, urazami psychicznymi z przeszłości i bardziej pozytywne podejście do otaczającej nas rzeczywistości.
W naszym układzie hormonalnym panuje hierarchia jak w wojsku – głównodowodzącym jest podwzgórze stanowiące część mózgu. Zawiaduje ono trzema funkcjonalnymi osiami:
- Oś podwzgórze – przysadka – nadnercza
- Oś podwzgórze – przysadka – tarczyca
- Oś podwzgórze – przysadka – jajniki
Oprócz nadnerczy, tarczycy i jajników w naszym ciele znajdują się również inne gruczoły dokrewne opisane w dalszej części artykułu – szyszynka, przytarczyce, grasica, trzustka.
Podwzgórze zbiera informacje napływające z mózgu i wytwarza zespół hormonów, które kontrolują inną część mózgu – przysadkę mózgową.
Wśród tych hormonów znajdują się tyreoliberyny, kortykotropiny i gonadoliberyny.
Tyreoliberyna (TRH), która stymuluje przysadkę mózgową do produkcji hormonu TSH (z ang. thyroid-stimulating hormone) inaczej zwanym tyreotropiną. TRH „mówi” naszej tarczycy, aby produkowała tyroksynę, czyli TSH.
Zwykle we wstępnych badaniach hormonalnych lekarze ograniczają się do zbadania ilości TSH we krwi i jeśli poziom TSH jest prawidłowy to nie kontynuują diagnozy w kierunku dysfunkcji tarczycy. TSH jest hormonem przysadki mózgowej i nie opisuje w pełni, w jakim stanie jest nasza tarczyca. Aby dowiedzieć się jak pracuje nasza tarczyca i jak funkcjonują hormony tarczycy należy wziąć pod uwagę więcej parametrów.
Podwzgórze produkuje także hormon zwany kortykoliberyną, która z kolei stymuluje przysadkę mózgową do produkcji hormonu ACTH (z ang. adrenocorticotropic hormone) inaczej zwanym kortykotropiną.
Kortykotropina pobudza nadnercza (dwa małe gruczoły dokrewne leżące nad każdą z nerek) do produkcji kortyzolu – hormonu pomagającego między innymi w radzeniu sobie ze stresem. Kortyzol także w zamian reguluje wydzielanie ACTH na zasadzie sprzężenia zwrotnego – niedobór kortyzolu pobudza a nadmiar hamuje wydzielanie kortykoliberyny i kortykotropiny. Często ludzie chronicznie zmęczeni słyszą, że ich nadnercza nie funkcjonują wystarczająco dobrze, a może to być tak naprawdę niedobór kortykotropiny produkowanej przez przysadkę mózgową, a nie wina samych nadnerczy.
Gonadoliberyny wydzielane przez podwzgórze stymulują przysadkę mózgową do przekazania hormonalnych informacji w jajnikach i jądrach do produkcji hormonów płciowych.
Cały zespół hormonów podwzgórza uruchamia skomplikowany system komunikacji, który ostatecznie reguluje większość systemów kontrolnych organizmu wpływających na temperaturę ciała, apetyt i wagę, nastrój, popęd seksualny, sen i pragnienie.
Przysadka mózgowa, jako pierwszy gruczoł w łańcuchu kontrolowanym przez podwzgórze, jest bardzo ważna w utrzymaniu ogólnego, dobrego samopoczucia.
Produkuje hormon wzrostu HGH (z ang. human growth, hormone), który u dzieci stymuluje wzrost a u ludzi dorosłych pozwala zachować prawidłową masę mięśniową i kostną, pomaga w procesach regeneracji tkanek a jego utrata często kojarzona jest ze starzeniem się.
Przysadka mózgowa wydziela także hormon luteinizujący LH (z ang.luteinizing hormone), który reguluje estrogen i folikulotropinę FSH (z ang. follicle-stimulating hormone), która u kobiet stymuluje jajeczkowanie a u mężczyzn zapewnia prawidłową produkcję spermy.
Tylna cześć przysadki magazynuje hormony produkowane przez podwzgórze. Pierwszym jest oksytocyna – tak zwany hormon miłości, której wydzielanie się zwiększa, jeśli często mamy kontakt cielesny z drugim człowiekiem. Hormon ten wspomaga zapłodnienie, wyzwala skurcze macicy podczas porodu i wzmaga produkcję mleka u matki. Drugim jest wazopresyna ADH (z ang. antidiuretic hormone), która powoduje wzmożone wchłanianie zwrotne wody w nerkach, zmniejszając tym samym ilość moczu. Zapobiega to odwodnieniu.
Nie każdy wie, że to właśnie przysadka mózgowa produkuje „hormony szczęścia” – endorfiny wywołujące dobre samopoczucie i zadowolenie z siebie, a nawet stany euforyczne. Endorfiny są naturalnymi, wewnętrznymi opioidami – tłumią ból. Intensywna aktywność fizyczna, śmiech, orgazm wzmagają ich wydzielanie.
Szyszynka to następny gruczoł, który znajduje się w mózgu – ma on kształt szyszki, skąd bierze swoją nazwę. Odpowiada za produkcję melatoniny, hormonu, który między innymi pomaga nam zasnąć. Produkcja melatoniny zwiększa się wieczorem, kiedy intensywność światła zmniejsza się, dlatego tak ważne jest, aby przynajmniej dwie godziny przed snem nie wystawiać się na niebieskie spektrum światła emitowane przez ekrany tabletów, telewizorów i smartfonów i oświetlać mieszkanie mało intensywnym światłem z żarówek halogenowych o ciepłej barwie, jeśli nie posiadamy już starego typu żarówek żarowych, które są najbardziej korzystne dla zdrowia.
Przytarczyce wytwarzają parathormon, który jest niezbędny do prawidłowego rozwoju kości. Hormon ten pomaga kontrolować poziom wapnia i fosforu w organizmie. Gruczoły przytarczyczne to w rzeczywistości grupa czterech małych gruczołów znajdujących się za tarczycą.
Tarczyca: jest to gruczoł w kształcie motyla z przodu szyi, który ma bardzo ważną funkcję – kontroluje nasz metabolizm wydzielając hormony, które regulują między innymi sposób, w jaki nasz organizm zużywa energię, tlen i czy produkuje wystarczającą ilość ciepła.
Grasica jest to tak naprawdę narząd układu limfatycznego, o którego istnieniu niewielu z nas zdaje sobie sprawę, bo u dorosłego człowieka jest on w zaniku. Ten gruczoł wydziela u dzieci hormony, które zapewniają rozwój prawidłowego systemu odpornościowego oraz prawidłowe reakcje immunologiczne.
Nadnercza, o których wcześniej była już mowa, to gruczoły wielkości mniej więcej orzecha włoskiego umiejscowione nad każdą z naszych nerek. Produkują «hormony stresu » takie jak adrenalina i kortyzol, ale także hormony steroidowe : DHEA (dehydroepiandrosteron) – « hormon młodości », estrogen i testosteron.
DHEA ma za zadanie stymulować produkcję testosteronu i estrogenów, czyli hormonów płciowych, ale też bardzo korzystnie wpływa na kondycję fizyczną i intelektualną. Nadnercza produkują niewielką ilość testosteronu, także potrzebnego kobietom, oraz estrogenu, który w okresie premenopauzy i menopauzy, kiedy jajniki już nie produkują estrogenu, zapewniają małą dawkę tego hormonu, niezbędną dla dobrego samopoczucia, funkcjonowania mózgu i całego organizmu. Z tego względu tak bardzo ważna jest praca nad sobą, żeby uwolnić się od chronicznego stresu, który niszczy nadnercza.
Trzustka jest odpowiedzialna za utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi. Jest to duży organ usytuowany za żołądkiem, produkuje insulinę, glukagon i inne hormony. Cukrzyca – znana wszystkim choroba naszych czasów – pojawia się, kiedy trzustka nie produkuje wystarczającej ilości insuliny lub kiedy nasze ciało nie korzysta z insuliny we właściwy sposób.
Jajniki u kobiet produkują hormony płciowe: estrogen, progesteron i testosteron, które są istotne w rozwoju organów rozrodczych, piersi, odpowiedzialne są za płodność, pociąg seksualny, utrzymanie ciąży, koncentrację umysłową, nastrój, zdrowie kości.
Reasumując, funkcjonowanie układu hormonalnego bazuje na trzech głównych osiach:
- Oś podwzgórze – przysadka – nadnercza
- Oś podwzgórze – przysadka – tarczyca
- Oś podwzgórze – przysadka – jajniki
Wydzielanie hormonów w gruczołach dokrewnych: nadnercza, tarczyca i jajniki jest sterowane przez podwzgórze i przysadkę mózgową znajdujące się w mózgu, stąd układ hormonalny można nazwać także układem neuroendokrynnym. Mózg zawiaduje naszymi hormonami. Nasze emocje i stan psychiczny mają niebagatelny wpływ na jego pracę i w następnej kolejności na pracę układu hormonalnego. Powyższe osie funkcjonalne są ze sobą powiązane na zasadzie samoregulacji i wzajemnej kontroli dzięki mechanizmom sprzężenia zwrotnego dodaniego lub ujemnego. Na przykład hormon tyreotropowy, wydzielany przez przysadkę mózgową działa stymulująco na tarczycę, pobudzając ją do produkcji tyroksyny. Wysoki poziom tyroksyny we krwi działa hamująco na przysadkę mózgową i powoduje zmniejszenie produkcji hormonu tyreotropowego. To ogranicza wydzielanie tyroksyny przez tarczycę i po pewnym czasie jej poziom we krwi się obniża. Jest to sygnałem dla przysadki mózgowej do wznowienia produkcji hormonu tropowego i albo cykl się powtarza, albo ustala się stan równowagi między tyreotropiną a tyroksyną.